En zij zichzelf vooral ook!

Iedereen kent wel een grappenmaker in zijn of haar omgeving. Binnen de familie die oom, die altijd grapjes maakt en vaak ook nog eens steeds dezelfde….. Maak ook in een zakelijke omgeving zijn er van die collega’s die in het midden van een belangrijke projectmeeting de lolbroek gaan uithangen, waardoor iedereen helemaal uit zijn concentratie is. Sommigen vinden deze vrolijke noten in hun team een verademing: “Die [vul de naam maar zelf in] brengt tenminste wat leven in de brouwerij, anders was het maar een saaie boel hier.” Anderen ergeren zich kapot: “Dit is één van onze belangrijkste klanten. Om die te behouden mag het wel wat serieuzer, hier.”

Deze grappenmakers nemen een belangrijke en onmisbare taak op zich binnen het team. De rol van de archetypische Nar. Net zoals ieder mens een set dominante archetypen in zich heeft, die zijn of haar karakter mede vormgeeft. Zo heeft ook ieder team een eigen archetypische identiteit, waar de Nar een onderdeel van kan zijn en ook van enorme toegevoegde waarde.

In deze blog leg ik uit waarom je deze Nar wel wat serieuzer mag nemen en zij zichzelf vooral ook. Wil je meer weten over wat archetypen nu eigenlijk zijn? Ga dan naar de blog hierover: Archetypen? Wat zijn dat eigenlijk? Ben je geïnteresseerd in de archetypische kijk op de identiteit van jouw team, lees dan de blog ‘Teamidentiteit: wie zijn jullie als team?’

De rol van de archetypische Nar

De Nar aan het hof in de Middeleeuwen had de officiële functie om het bezoek van de koning -en hemzelf zeker ook- te vermaken tijdens feesten en partijen. Maar nog veel belangrijker was, dat de Nar de enige was aan het hof, die verpakt in een grap of een grol datgene tegen de koning kon zeggen, wat niemand anders durfde. De Nar kon de roze olifant in de kamer bespreekbaar maken. De Nar spiegelde zo het functioneren van het hof.

Eenzelfde soort rol vervullen die notoire grappenmakers binnen jouw organisatie. Alleen zijn we ze door de jaren heen steeds minder serieus gaan nemen en zijzelf zich vaak ook. Hierdoor missen we de meerdere lagen in de dingen die ze zeggen, of beter gezegd: we gaan aan de diepere betekenis van hun grappige opmerkingen voorbij.

Grappige opmerking met een serieuze ondertoon

Voor alle duidelijkheid: ik heb het hier niet over de flauwe mop die bij de koffieautomaat verteld wordt. Ik heb het over grappige opmerkingen, of grappig gebrachte opmerkingen in de zakelijke setting. Opmerkingen waar vrijwel altijd een diepere serieuze boodschap onder ligt. Bijvoorbeeld: “Oh we kunnen Karel wel voor deze rotklus vragen, die is toch nooit bij de projectmeeting en wie zwijgt stemt toe.”

Na zo’n opmerking wordt óf de taak inderdaad aan Karel gegeven, óf iemand anders die wel aanwezig is, pakt de klus op zich. Maar samen het gesprek aangaan waarom Karel er weer niet is, of er iets meer aan de hand is, óf hij hierop aangesproken moet worden en zo ja, wie dat dan gaat doen, etc. Dat gesprek wordt meestal overgeslagen. En dat is een gemiste kans. Hierdoor ontstaat er binnen het team een onderstroom, die het team in meer of mindere mate gaat belemmeren. Onvrede over het gebrek aan inzet van een teamlid. Of het idee dat in dit geval de projectmeetings er blijkbaar niet toe doen met als gevolg dat bij een volgende vergadering ook andere teamleden zich afmelden. En ga zo maar door.

De archetypische Nar maakt dus in zijn of haar grappige opmerkingen vaak thema’s die in de onderstroom van het team spelen, zichtbaar. Via de grap komen die aan de oppervlakte en is daar een kans om ze juist in die luchtige setting van de grap bespreekbaar te maken. Pak die kans!

Functieomschrijving van de Nar

Het archetype Nar heeft verschillende benamingen. Denk aan ‘de grappenmaker’, de komiek, de clown, de joker om er een paar te noemen. Ze hebben allemaal een nuanceverschil in hun diepere betekenis en zichtbaarheid binnen het team. Maar ze hebben allemaal eenzelfde hoofddoel: met volle teugen genieten van het leven en het werk een beetje leuker maken.

De functieomschrijving van de Nar in jouw team kan je in drie kerntaken verdelen.

De archetypische Nar

• Zorgt ervoor dat we het leven -en ons werk- wat minder serieus nemen.
• Doorbreekt de vaste -en vaak vastgeroeste- patronen en regels binnen het team.
• Maakt datgene wat in de onderstroom leeft binnen een team op een luchtige manier bespreekbaar.

Laten we ons werk eens wat minder serieus nemen

De Nar zorgt ervoor dat we het leven -en dus ook ons werk- wat minder serieus gaan nemen. Hij wil in het moment leven. Door situaties wat meer van de luchtige kant te benaderen en dat in de vorm van een grappige opmerking hardop uit te spreken, maakt hij verbinding met de groep. Hij neemt hen mee in zijn wens om wat afstand te nemen van waar jullie op dat moment mee bezig zijn en zo wat lucht in te brengen. Als de grap goed valt, neemt het gevoel van werkdruk of werkstress binnen de groep direct af. Er ontstaat een ontspannener sfeer binnen het team. Wordt zijn rol als Nar binnen de groep gewaardeerd en wordt hij daardoor onbewust uitgenodigd om vaker iets geks te zeggen of te doen, dan neemt de kans op uitval door burn-out binnen de groep af. De onderliggende ‘regel’ binnen het team is: “Er is altijd ruimte voor een geintje en daarmee dus ontspanning tussen het harde werken door.”

Welzijn in de groep

De Nar zorgt dus voor het welzijn van de groep. Een persoon die de Nar uithangt, zoekt in en via zijn of haar grap altijd verbinding met anderen. Zodra hij iets grappigs gezegd heeft, kijkt hij rond om te kijken hoe zijn grap valt. Lachen mensen erom? Snappen ze hem? Vaak wordt gedacht dat ze dit uit eigen belang doen: “Kijk mij eens grappig zijn.” Maar diep van binnen heeft de Nar een andere drijfveer: Hij of zij nodigt ons uit om plezier te hebben en te lachen samen om de situatie waar we in zitten. Via zijn grappige opmerking zegt hij vooral: ”Laten we samen het leven wat minder serieus nemen. Daar wordt het allemaal een stuk relaxter en leuker van.”

Zijn grootste allergie of angst is de saaiheid en de druk van het werk en dus maakt hij er iets leuks van. Zo wordt iedere taak in het werk minder zwaar om uit te voeren en ontstaat er ruimte om iets impulsiefs of spontaans te doen.

Als de Nar in je team actief is, wil hij of zij gewoon even de druk van de ketel halen en iets leuks doen. Hij maakt dat spelende kind in ons wakker. Sta er even bij stil. Of in ‘nar-termen’ gezegd: Ga even in het moment staan en kijk of voel samen waar die druk zat. Welke oorzaak had het? Is het iets wat op een andere manier opgelost kan of moet worden. Of is het voldoende om even te ontladen en daarna weer met een fris en opgeruimd team verder te gaan met het serieuze werk. De onderbreking zal je team hoe dan ook uiteindelijk een beter resultaat opleveren.

Regels zijn er om overtreden te worden

De tweede belangrijke taak van de Nar in je team is om jullie duidelijk te maken dat de geschreven en ongeschreven regels binnen het team ook genegeerd mogen worden. Iedere groep, dus ook ieder team, heeft geschreven en ongeschreven regels ontwikkeld samen. Patronen die iedereen binnen het team zich zo snel mogelijk aanleert om erbij te horen. Het risico van dit zogenaamde ‘groepsdenken’ is dat een team zich ingraaft en niet meer openstaat voor een andere kijk. Het innovatieve karakter van je team gaat verloren: “Dit is hoe we het doen hier binnen het team. Dat werkt al jaren goed zo.”

Bewust worden van vastgeroeste patronen

De Nar zorgt ervoor dat de teamleden zich bewust blijven van deze vaak vastgeroeste patronen en nodigt ze uit om af en toe ook buiten de lijntjes te kleuren. De Nar spiegelt jullie de absurditeiten die in veel teams en organisaties voor normaal worden gehouden. Hij doet dat door de regel of de normale gang van zaken uit te vergroten en daardoor belachelijk te maken. Denk aan administratieve formaliteiten die gedaan moeten worden, de befaamde Paarse Krokodillen. Denk aan handelingen in de categorie zo-doen-wij-dat-hier-nu-eenmaal. Als de Nar dit op een grappige manier uitvergroot, realiseert iedereen in het team zich, dat het ook anders kan.

Blinde vlekken worden zichtbaar

De Nar maakt jullie bewust van jullie blinde vlekken. Hij helpt jullie team om out-of-the-box te denken, om te veranderen, om te innoveren. Hij is meester in het omdenken van iets negatiefs naar een positieve insteek. Ook hiervoor geldt weer: sta er even samen bij stil. Is het voldoende om er samen om te lachen en dan die saaie taak weer op te pakken. Óf kunnen jullie uit de ratrace stappen en samen zeggen: “Ok, vanaf nu pakken wij dit anders aan. Scheelt ons veel tijd en chagrijn.”

De Roze Olifant bespreekbaar maken

De derde taak van de Nar in je team is om de roze olifant, waarvan iedereen weet dat hij in de kamer staat, op een grappige manier bespreekbaar te maken. De gevoeligheden tussen teamleden of in het proces worden vaak binnen een team angstvallig vermeden uit angst voor conflicten. De Nar brengt juist door zijn of haar luchtige aanpak, die roze olifant wél aan de oppervlakte, waardoor jullie ermee aan de slag kunnen. Door het als een grap en daarmee luchtig te brengen, wordt het pijnlijke onderwerp makkelijker om er samen over te praten samen.

De Nar heeft het talent om de diepere, vaak lastige boodschappen met een dosis humor toch te benoemen. Net zoals de nar aan het hof in de Middeleeuwen al deed. Hij houdt jullie team een spiegel voor. Kijk erin en praat er samen over wat jullie in elkaar waarderen, maar ook wat niet. Het klaart de lucht.

Schaduwkant van de Nar

Deze drie taakomschrijvingen zijn de kracht en toegevoegde waarde van de Nar in je team. Tenminste…. als er naar hem of haar geluisterd wordt….. Helaas gebeurt dit regelmatig juist niet. Ook de Nar zelf luistert niet altijd goed naar zichzelf. Dit komt door de schaduwkant die ook de archetypische Nar in zich heeft.

Het leven is één grote grap

Als de Nar doorschiet in zijn kerntaak ‘zorgen dat we het leven wat minder serieus nemen’, dan krijgt hij de houding ‘het leven is één grote grap’. Een duidelijke keerzijde van zijn rol. Die houding maakt dat hij of zij niet goed genoeg nadenkt over de consequenties van bepaalde handelingen of opmerkingen. De Nar reageert impulsief en spontaan en is dan onverantwoord bezig. Een grap over een collega, die niet bij de vergadering aanwezig is, wordt ronduit gemeen. Of een actie bedacht vanuit de archetypische Nar binnen een project is ondoordacht met alle risico’s van dien.

Weglachen

Een andere schaduwkant van de Nar is dat hij of zij té luchtig en té makkelijk over situaties denkt en praat. Hij lacht het probleem letterlijk weg. Hij neemt een situatie niet serieus genoeg. Hierdoor stapt hij -en met hem meestal jullie hele team- over serieuze punten heen, die wel degelijk opgepakt moeten worden. Precies de tegenhanger van zijn taak om de ‘roze olifant bespreekbaar te maken’. Door het ‘nar-masker’ op te zetten, lacht hij of zij zijn werkelijke gevoelens en emoties over een situatie weg. Gevoelens die vaak gedeeld worden met de rest van jullie team. Ze verdwijnen daarmee in de onderstroom en het risico op sabotage in jullie dagelijkse samenwerking ligt op de loer.

Niet durven zeggen wat je echt denkt

Is de Nar erg actief binnen jouw team? Denk dan eens na over de sociale veiligheid binnen de groep. Hoe open kunnen jullie zijn naar elkaar over jezelf of over het werk? Zijn dingen bespreekbaar, of moffelen jullie met z’n allen belangrijke zaken weg en belemmeren jullie daarmee de daadkracht en effectiviteit van jullie als groep?

Zet de Nar in je team in zijn of haar kracht

De eerste stap om de Nar in het team in zijn of haar kracht te zetten is door naar hem of haar te gaan luisteren. En echt luisteren. Ga naast hem of haar in het moment staan. Sta samen even stil -als je uitgelachen bent- bij wat hij of zij zojuist gezegd heeft en welke onderliggende boodschap daarin zit. Door de humor kunnen jullie het lastige punt samen uitpraten. Humor zorgt er nu eenmaal op een archetypisch niveau voor onduidelijkheid of zelfs verdeeldheid binnen je team bespreekbaar wordt en wellicht zelfs opgelost en geheeld kan worden. Daarnaast helpt de Nar om oplossingen te bedenken die jullie anders wellicht over het hoofd zien.